Sản xuất ô tô truyền thống đã qua thời hoàng kim, tại sao Nhật Bản vẫn chần chừ khi bước vào thị trường xe điện?

Trong khi các chính phủ và nhà sản xuất ô tô trên toàn thế giới đưa ra những cam kết táo bạo về việc chuyển đổi sang phương tiện chỉ chạy bằng điện, thì các doanh nghiệp và cơ quan quản lý Nhật Bản vẫn đang “bảo vệ” khoản đặt cược của họ.

Chỉ hơn 1 thập kỷ trước, Nissan đã trở thành nhà sản xuất ô tô đầu tiên cho ra mắt dòng xe chỉ chạy bằng pin. Mẫu xe hatchback này có tên “Leaf”, đã trở thành một cú hit lớn ở thời điểm đó, ít nhất là theo tiêu chuẩn của xe điện. Cuối năm ngoái, hơn 500.000 chiếc đã được bán ra.

Tuy nhiên, khi con đường mà Nissan bước đi ngày càng đông đúc, ngành sản xuất ô tô phát triển hưng thịnh của Nhật Bản có nguy cơ bị bỏ lại phía sau. Trong khi các chính phủ và nhà sản xuất ô tô trên toàn thế giới đưa ra những cam kết táo bạo về việc chuyển đổi sang phương tiện chỉ chạy bằng điện, thì các doanh nghiệp và cơ quan quản lý Nhật Bản vẫn đang “bảo vệ” khoản đặt cược của họ.

Thị trường xe điện còn non trẻ nhưng đầy tiềm năng 

Nhật Bản thống trị thị trường toàn cầu về thế hệ phương tiện thân thiện với môi trường, đó là xe hybrid chạy xăng-điện. Họ kỳ vọng rằng sẽ tận dụng khoản đầu tư khổng lồ vào công nghệ này càng lâu càng tốt. Tuy nhiên, trọng tâm ngắn hạn đó khiến ngành công nghiệp quan trọng của quốc gia này có nguy cơ bỏ lỡ thời cơ thay đổi, theo Masato Inoue – trưởng nhóm thiết kế hồi đầu của Leaf.

Ông Inoue đã nghỉ hưu từ năm 2014. Cựu nhân viên của Nissan cho biết: “Khi sự thay đổi diễn ra, nỗi sợ hãi luôn hiện hữu.” Ông nói thêm, nhưng dù họ có sẵn sàng hay không thì “làn sóng xe điện lớn đang thực sự ập đến.”

Hiện tại, xe điện mới chỉ là một gợn sóng. Phương tiện này hiện chỉ chiếm chưa đến 3% doanh số bán ô tô toàn cầu, khi nhiều người mua phải trả mức giá cao, phạm vi hoạt động còn hạn chế và thời gian sạc lâu. Thu lợi nhuận từ những chiếc ô tô như thế này, ngoại trừ một số mẫu xe sang, không phải là điều dễ dàng.

Thế nhưng, cuộc đua hướng tới tương lai nơi xe điện thống trị hoàn toàn – vốn được Tesla dẫn đầu, đã tăng tốc và mở rộng trong năm nay. Hồi tháng 1, General Motors đã trở thành nhà sản xuất ô tô lớn đầu tiên thông báo sẽ sản xuất động cơ chạy bằng nhiên liệu hóa thạch vào năm 2023. Tuần trước, Volvo cũng cam kết chỉ sản xuất xe điện vào năm 2030.

Ngoài các nhà sản xuất ô tô truyền thống, những start up như Nio của Trung Quốc và thậm chí “gã khổng lồ” Apple đến từ lĩnh vực khác cũng đang “lấn sân” sang thị trường đầy tiềm năng này.

Các công ty sản xuất ô tô ở Mỹ, Trung Quốc, châu Âu và Hàn Quốc đã và đang trong quá trình “chạy nước rút” để vượt qua các đối thủ Nhật Bản. Đầu năm 2020, Toyota mới cho ra mắt chiếc xe điện đầu tiên ở thị trường tiêu dùng và sau đó chỉ tung ra ở Trung Quốc. Trong khi đó, Honda lại phụ thuộc vào GM để sản xuất xe điện cho thị trường Mỹ.

Theo công ty phân tích thị trường xe điện EV-volumes.com, năm ngoái, Nhật Bản chỉ chiếm chưa đến 5% tổng số xe điện bán ra trên toàn thế giới. Con số này chủ yếu được đóng góp bởi mức độ nổi tiếng của Leaf – chiếc xe chiếm gần 65% tổng số xe điện của Nhật Bản được bán ra.

Xu hướng đổ xô đầu tư vào xe điện đã được thúc đẩy một phần bởi những kế hoạch ở Trung Quốc, các quốc gia châu Âu và những nơi khác nhằm hướng tới mục tiêu loại bỏ phương tiện chạy bằng xăng. Các nhà khoa học cho biết, việc ngừng sử dụng các phương tiện vận hành bằng khí đốt là rất quan trọng để chống biến đổi khí hậu và giảm khói bụi.

Những động thái như vậy đã tạo ra một thị trường đầy tiềm năng cho những loại xe chạy bằng điện. Theo đó, Tesla hiện có giá trị cao gấp 6 lần các nhà sản xuất ô tô xếp sau cộng lại dù doanh số chỉ bằng một phần nhỏ.

Nguy cơ Nhật Bản bỏ lỡ cơ hội 

Tuy nhiên, ở Nhật Bản, chính phủ và các nhà sản xuất ô tô đang đặt ra một câu hỏi về yếu tố cơ bản thúc đẩy lĩnh vực này. Họ vẫn đang hoài nghi về khả năng sinh lời và tính ưu việt đối với môi trường của xe điện.

Hồi tháng 12, Nhật Bản cho biết họ sẽ ngừng bán ô tô mới chạy bằng xăng vào năm 2035. Dẫu vậy, chính phủ vẫn coi hybrid là một công nghệ quan trọng và không có ý định có bước đi tương tự như Anh và California là cấm dòng xe này.

Quan điểm trên được thể hiện mạnh mẽ nhất bởi Akio Toyoda – chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản (JAMA) và chủ tịch của Toyota. Trong một cuộc họp báo hồi tháng 12, ông bày tỏ quan điểm phản đối việc Nhật Bản thay thế hoàn toàn xe hybrid bằng xe điện. Ngoài ra, ông cũng cho rằng truyền thông nước này đang “thổi phồng” khả năng sinh lời và bảo vệ môi trường của xe điện.

Kota Yuzawa – nhà phân tích ngành ô tô tại Goldman Sachs, cho biết liệu các nhà sản xuất ô tô của Nhật bản có thay đổi hay không không phải là vấn đề. Họ có công nghệ đẳng cấp thế giới và đang dành nhiều nguồn lực để phát triển thêm công nghệ đó. Ông cho rằng, Nhật Bản đang chờ đến thời điểm thích hợp.

Yuzawa nhận định câu hỏi lớn nhất là “bạn có thể tạo ra một phương tiện được công chúng đón nhận hay không và có thể hòa vốn hay không.”

Theo nhà thiết kế của Leaf – Inoue, câu trả lời là có. Tuy nhiên, việc chuyển đổi từ chế tạo xe hybrid sang xe điện không phải điều dễ dàng. Ông cho biết, 2 loại ô tô này không thể sản xuất với chi phí hiệu quả trên cùng 1 nền tảng. Và nếu các doanh nghiệp không thay đổi ngay lúc này thì hiệu quả sản xuất sẽ gặp khó khăn trong tương lai.

Với kinh nghiệm sản xuất xe điện số lượng lớn, Nissan được cho là có vị thế tốt nhất trong số các nhà sản xuất ô tô lớn của Nhật Bản để cạnh tranh trên thị trường này. Tuy nhiên, công ty này đã mất vị trí dẫn đầu và cũng đang nỗ lực để bắt kịp.

Mùa hè năm ngoái, hãng này công bố mẫu xe điện mới nhất và đầy tham vọng sau Leaf, đây là một chiếc SUV có tên Ariya. Hồi tháng 1, Nissan cho biết họ sẽ trung hòa carbon vào năm 2050. Dẫu vậy, như các nhà sản xuất ô tô khác của Nhật Bản, Nissan cũng đang thận trọng.

Kazui Yajima là cựu kỹ sư trưởng của Leaf, hiện tại ông đang điều hành công ty phát triển xe điện nhỏ Blue Sky Technology. Ông nhận định, tại Nhật Bản, việc chính phủ không mấy nhiệt tình với ô tô không phát thải có thể khiến các nhà sản xuất ô tô rơi vào tình thế bất lợi nghiêm trọng.

Theo ông, Trung Quốc và EU đã thua trong cuộc đua về công nghệ hybrid. Vì vậy, chính phủ của họ đưa ra quyết định chiến lược khi đầu tư vào ô tô điện. Việc các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản không sẵn sàng chuyển đổi sang xe điện có thể khiến họ chịu chung số phận như các công ty tiêu dùng của nước này – vốn đã tụt hậu khi không đi trước xu hướng của thị trường.

Inoue chia sẻ rằng ông đồng tình với quan điểm trên và cho biết ô tô là “chiến trường cuối cùng” đối với ngành ô tô Nhật Bản. Ông nhận định: “Nhật Bản đang chiến thắng, nhưng tôi nghĩ 10 năm nữa nếu đánh mất cơ hội chuyển đổi sang xe điện, quốc gia này sẽ thua cuộc.”

Tham khảo New York Times